Ακολουθεί ένα παράδειγμα του πώς μπορεί να δουλέψει για κάποιον η ψυχοθεραπεία και ειδικότερα, η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία, η οποία εξετάζει τα προβλήματα μας στο πλαίσιο μιας δυσλειτουργίας στον άξονα Σκέψη - Συναίσθημα - Σώμα - Συμπεριφορά. Οποιοδήποτε ψυχολογικό πρόβλημα, συνήθως επιφέρει μια δυσάρεστη αλλαγή στο ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ (π.χ., άγχος, στενοχώρια, θυμός), στη ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ (π.χ., εξαρτήσεις, καταναγκασμοί, αποφυγές), στον ΤΡΟΠΟ ΣΚΕΨΗΣ (π.χ., αρνητικός, αγχώδης, ανεξέλεγκτος, εκνευρισμός) ή και στο ΣΩΜΑ (π.χ., δύσπνοια, βάρος στο στήθος, ανεξήγητοι παθολογικά πόνοι, αϋπνίες). Συνήθως, αυτό που παρατηρείται άμεσα και οδηγεί κάποιον στη θεραπεία είναι μια αλλαγή στο συναίσθημα ή μια ενόχληση στο σωματικό επίπεδο.
Το ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ όμως είναι το πιο δύσκολο κομμάτι στο να παρέμβουμε άμεσα. Και αυτό γιατί δεν γεννιέται μέσα μας εν είδει θαύματος, άμπρα κατάμπρα, αλλά δημιουργείται από τις ΣΚΕΨΕΙΣ, ή αλλιώς, από τον λεγόμενο εσωτερικό μας διάλογο. Τι ακριβώς εννοώ; Έχετε ποτέ παρατηρήσει πως όλη μέρα, κάθε μέρα, έχουμε δίπλα μας μια φωνή που μας μιλάει, που σχολιάζει και κρίνει την καθημερινότητα, εμάς τους ίδιους, τους ανθρώπους γύρω μας, τις καταστάσεις; Αυτό είναι ο εσωτερικός μας διάλογος. Αν προσπαθώ να κατανοήσω (και να αλλάξω) το συναίσθημά μου (“τι με έπιασε και νιώθω έτσι στα καλά καθούμενα;”), χρειάζεται πρώτα να έχω πρόσβαση σε αυτόν. |
Τι λέω στον εαυτό μου αυτή τη στιγμή; Πώς μου μιλάω συνήθως; Μήπως μου μιλάω επικριτικά; Ή μήπως με υπονομεύω με το να σκέφτομαι αγχωμένα;
Δεν υπάρχει, για παράδειγμα, πιο ύπουλη φωνή από αυτή την αγχωτική που μουρμουρίζει όλη την ώρα: “Και άμα συμβεί το α; Και τι θα γίνει αν συμβεί το β; Και μήπως γίνει το γ;”. Και "άμα" και "μήπως"... ατελείωτο στο repeat. Αυτή η φοβερή φωνή που ακούμε χρόνια, που ενώ πιστεύουμε ότι μας βοηθάει και μας προστατεύει (διότι δήθεν μας προετοιμάζει για δυσάρεστες εκπλήξεις ψυχολογικά και πρακτικά), στην πραγματικότητα, είναι μια φωνή που μας υπονομεύει, που δεν μας δίνει ψήφο εμπιστοσύνης, διότι αυτό που στην πραγματικότητα μας λέει είναι πως δεν θα μπορέσουμε να αντεπεξέλθουμε, πως δεν είμαστε ικανοί.
Πώς θα νιώθει κανείς όταν ακούει μια τέτοια φωνή να του μιλάει διαρκώς; Και, πώς θα αρχίσει να διαμορφώνει την ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ του; Θα αρχίσει να είναι προσεκτικός, να παίρνει προφυλάξεις, να προγραμματίζει, να οργανώνει, να έχει ανάγκη να γνωρίζει όλες τις λεπτομέρειες και να είναι σε ετοιμότητα πάντα για την “επικείμενη” μελλοντική απειλή. Και πώς αυτές οι συμπεριφορές θα διαμορφώσουν το πώς θα νιώθω; Θα ζω μια χαλαρή και ευχάριστη καθημερινότητα; Θα μπορώ να απολαμβάνω τη ζωή μου;
Μήπως θα σταματήσω σταδιακά και αγαπημένες μου δραστηριότητες (πού χρόνος και ενέργεια;) και από πού θα έρθει η ευχαρίστηση; Δεν θα αρχίσω σιγά σιγά εκτός από αγχωμένος να γίνομαι και στενοχωρημένος; Και να καινούριες σκέψεις, “τι μου συμβαίνει και έχω χάσει τον εαυτό μου;” “Γιατί δεν μπορώ να απολαύσω;” “Γιατί δεν μου δίνουν πια ευχαρίστηση τα πράγματα που με ευχαριστούσαν;” “Έτσι θα είναι από εδώ και πέρα;” κλπ κλπ Φαύλος κύκλος σκέψεων συναισθημάτων συμπεριφορών και σωματικές ενοχλήσεις (τα αγαπημένα “ψυχοσωματικά”) ως αποτέλεσμα όλης αυτής της δυσλειτουργικής και μη ισορροπημένης ενεργοποίησης.
Και φυσικά, μπορεί όλο αυτό να μοιάζει πραγματικά αναπόδραστο, όμως ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ. Το βλέπουμε ξανά και ξανά στην κλινική πράξη πως υπάρχει τρόπος να βγούμε ή μάλλον να βγάλουμε τον εαυτό μας από αυτό το φαινομενικό αδιέξοδο. Πιάνω το κουβάρι από την αρχή και παρατηρώ. Τι σκέφτομαι, τι αισθάνομαι, πώς συμπεριφέρομαι στην καθημερινότητά μου ή μέσα σε συγκεκριμένες καταστάσεις. Και από εκεί και πέρα, σιγά σιγά, αρχίζω να κάνω τις αλλαγές που χρειάζεται στον τρόπο που ΕΧΩ ΜΑΘΕΙ ΝΑ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ και δεν με βοηθάει, στον τρόπο που ΕΧΩ ΣΥΝΗΘΙΣΕΙ ΝΑ ΜΟΥ ΜΙΛΑΩ, στον τρόπο που ΕΡΜΗΝΕΥΩ ΤΙΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ και στις ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ στις οποίες αυτός ο τρόπος με έχει οδηγήσει, οι οποίες όχι απλά δεν βοηθάνε, παρόλο που έτσι θεωρούσα (και ίσως ακόμα θεωρώ) όταν ξεκίνησα να τις εφαρμόζω, αντίθετα διαιωνίζουν το πρόβλημά μου.
Μπορεί να φαίνεται πολύπλοκο, αλλά δεν είναι. Παρατηρείστε ήδη πώς σκέφτεστε αυτή τη στιγμή και θα έχετε ήδη κάνει το πρώτο βήμα. Τι περνάει από το μυαλό σας; “Αδύνατον να τα καταφέρω”. “Δεν ξέρω από πού να αρχίσω.” “Αλλάζουν μωρέ όλα αυτά; Τα κάνω χρόνια.” “Εγώ δεν μπορώ να αλλάξω” “Μήπως είναι πολύ αργά για μένα;”. Δείτε αν αυτές οι σκέψεις σας βοηθούν ή σας υπονομεύουν. Δείτε πώς σας κάνουν να αισθάνεστε, πιθανώς απογοητευμένοι, αποκαρδιωμένοι, αβοήθητοι. Σίγουρα όχι κινητοποιημένοι και ορεξάτοι. Πόσο πιθανό είναι αυτός ο εσωτερικός διάλογος να σας βοηθήσει; (Όσο και αν μοιάζει να σας προστατεύει από μια ενδεχόμενη απογοήτευση ή το χάσιμο χρόνου.) Πόσο πιθανό είναι να αναλάβετε δράση;
Τι αν λέγατε στον εαυτό σας, αντί αυτών, κάτι που θα ήταν πραγματικά βοηθητικό για εσάς; Δεν είναι, πραγματικά, υπερβολή η φράση “ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΣΟΥ ΞΕΚΙΝΑΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΟΥ ΣΚΕΨΗ”. Σκεφτείτε το
Δεν υπάρχει, για παράδειγμα, πιο ύπουλη φωνή από αυτή την αγχωτική που μουρμουρίζει όλη την ώρα: “Και άμα συμβεί το α; Και τι θα γίνει αν συμβεί το β; Και μήπως γίνει το γ;”. Και "άμα" και "μήπως"... ατελείωτο στο repeat. Αυτή η φοβερή φωνή που ακούμε χρόνια, που ενώ πιστεύουμε ότι μας βοηθάει και μας προστατεύει (διότι δήθεν μας προετοιμάζει για δυσάρεστες εκπλήξεις ψυχολογικά και πρακτικά), στην πραγματικότητα, είναι μια φωνή που μας υπονομεύει, που δεν μας δίνει ψήφο εμπιστοσύνης, διότι αυτό που στην πραγματικότητα μας λέει είναι πως δεν θα μπορέσουμε να αντεπεξέλθουμε, πως δεν είμαστε ικανοί.
Πώς θα νιώθει κανείς όταν ακούει μια τέτοια φωνή να του μιλάει διαρκώς; Και, πώς θα αρχίσει να διαμορφώνει την ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ του; Θα αρχίσει να είναι προσεκτικός, να παίρνει προφυλάξεις, να προγραμματίζει, να οργανώνει, να έχει ανάγκη να γνωρίζει όλες τις λεπτομέρειες και να είναι σε ετοιμότητα πάντα για την “επικείμενη” μελλοντική απειλή. Και πώς αυτές οι συμπεριφορές θα διαμορφώσουν το πώς θα νιώθω; Θα ζω μια χαλαρή και ευχάριστη καθημερινότητα; Θα μπορώ να απολαμβάνω τη ζωή μου;
Μήπως θα σταματήσω σταδιακά και αγαπημένες μου δραστηριότητες (πού χρόνος και ενέργεια;) και από πού θα έρθει η ευχαρίστηση; Δεν θα αρχίσω σιγά σιγά εκτός από αγχωμένος να γίνομαι και στενοχωρημένος; Και να καινούριες σκέψεις, “τι μου συμβαίνει και έχω χάσει τον εαυτό μου;” “Γιατί δεν μπορώ να απολαύσω;” “Γιατί δεν μου δίνουν πια ευχαρίστηση τα πράγματα που με ευχαριστούσαν;” “Έτσι θα είναι από εδώ και πέρα;” κλπ κλπ Φαύλος κύκλος σκέψεων συναισθημάτων συμπεριφορών και σωματικές ενοχλήσεις (τα αγαπημένα “ψυχοσωματικά”) ως αποτέλεσμα όλης αυτής της δυσλειτουργικής και μη ισορροπημένης ενεργοποίησης.
Και φυσικά, μπορεί όλο αυτό να μοιάζει πραγματικά αναπόδραστο, όμως ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ. Το βλέπουμε ξανά και ξανά στην κλινική πράξη πως υπάρχει τρόπος να βγούμε ή μάλλον να βγάλουμε τον εαυτό μας από αυτό το φαινομενικό αδιέξοδο. Πιάνω το κουβάρι από την αρχή και παρατηρώ. Τι σκέφτομαι, τι αισθάνομαι, πώς συμπεριφέρομαι στην καθημερινότητά μου ή μέσα σε συγκεκριμένες καταστάσεις. Και από εκεί και πέρα, σιγά σιγά, αρχίζω να κάνω τις αλλαγές που χρειάζεται στον τρόπο που ΕΧΩ ΜΑΘΕΙ ΝΑ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ και δεν με βοηθάει, στον τρόπο που ΕΧΩ ΣΥΝΗΘΙΣΕΙ ΝΑ ΜΟΥ ΜΙΛΑΩ, στον τρόπο που ΕΡΜΗΝΕΥΩ ΤΙΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ και στις ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ στις οποίες αυτός ο τρόπος με έχει οδηγήσει, οι οποίες όχι απλά δεν βοηθάνε, παρόλο που έτσι θεωρούσα (και ίσως ακόμα θεωρώ) όταν ξεκίνησα να τις εφαρμόζω, αντίθετα διαιωνίζουν το πρόβλημά μου.
Μπορεί να φαίνεται πολύπλοκο, αλλά δεν είναι. Παρατηρείστε ήδη πώς σκέφτεστε αυτή τη στιγμή και θα έχετε ήδη κάνει το πρώτο βήμα. Τι περνάει από το μυαλό σας; “Αδύνατον να τα καταφέρω”. “Δεν ξέρω από πού να αρχίσω.” “Αλλάζουν μωρέ όλα αυτά; Τα κάνω χρόνια.” “Εγώ δεν μπορώ να αλλάξω” “Μήπως είναι πολύ αργά για μένα;”. Δείτε αν αυτές οι σκέψεις σας βοηθούν ή σας υπονομεύουν. Δείτε πώς σας κάνουν να αισθάνεστε, πιθανώς απογοητευμένοι, αποκαρδιωμένοι, αβοήθητοι. Σίγουρα όχι κινητοποιημένοι και ορεξάτοι. Πόσο πιθανό είναι αυτός ο εσωτερικός διάλογος να σας βοηθήσει; (Όσο και αν μοιάζει να σας προστατεύει από μια ενδεχόμενη απογοήτευση ή το χάσιμο χρόνου.) Πόσο πιθανό είναι να αναλάβετε δράση;
Τι αν λέγατε στον εαυτό σας, αντί αυτών, κάτι που θα ήταν πραγματικά βοηθητικό για εσάς; Δεν είναι, πραγματικά, υπερβολή η φράση “ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΣΟΥ ΞΕΚΙΝΑΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΟΥ ΣΚΕΨΗ”. Σκεφτείτε το