Ένα πλήθος από σύγχρονα βιβλία που στηρίζονται στις ιδέες αυτών των αρχαίων πωλούνται ως οδηγοί για το πώς να ζήσει κανείς μια καλή ζωή σήμερα (π.χ., το Stoicism and the Art of Happiness, του Donald Robertson, A Guide to the Good Life του William Irvine, The Daily Stoic των Ryan Holiday και Stephen Hanselman, το How to Be a Stoic του Massimo Pigliucci, το Happy του Derren Brown). Η ιδέα στην οποία όλα συγκλίνουν είναι ότι οι σύγχρονοι άνθρωποι μπορούν να ωφεληθούν πηγαίνοντας πίσω και μελετώντας τις ιδέες των Ρωμαίων στωϊκών.
Περί τίνος πρόκειται. Η κεντρική ιδέα στη στωϊκή φιλοσοφία είναι ότι για να ζήσει κανείς μια καλή ζωή χρειάζεται να βρίσκεται σε άριστη νοητική κατάσταση, ή σε αυτό το οποίο οι στωϊκοί ονόμαζαν “την αρετή του να είσαι ορθολογιστής”. Η ιδανική ζωή είναι μια ζωή αφενός σε απόλυτη αρμονία με τη Φύση, της οποίας είμαστε όλοι μέρος, και αφετέρου η στάση μιας ατάραχης αδιαφορίας όσον αφορά τα εξωτερικά γεγονότα. Πρόκειται για ιδέα που γεννήθηκε το 3000 π.Χ. από τον Ζήνωνα ο οποίος δίδασκε στην αρχαία Στοά των Αθηνών, εξ’ ου και το όνομα της φιλοσοφίας του, στωϊκή. Τα περισσότερα έργα των πρώτων στωϊκών φιλοσόφων έχουν χαθεί, όμως γνωρίζουμε αρκετά πράγματα για αυτούς σήμερα από τα έργα των Ρωμαίων στωϊκών, των οποίων οι ιδέες έχουν ταξιδέψει μέσα στους αιώνες και έχουν φτάσει ως τις μέρες μας με όλο τους το μεγαλείο. Ελεγξτε τον τρόπο που σκέφτεστε Ποιές ήταν λοιπόν αυτές οι ιδέες; Δύο πολύ θεμελιώδεις αρχές μπορούν να βρεθούν στο έργο του στωϊκού Επίκτητου, το “Εγχειρίδιον”, το οποίο ήταν τότε ένα “βιβλίο τσέπης” θα λέγαμε σ΄ήμερα, ένας μικρος οδηγός, ένα manual του πώς να ζεις καλά - εξ’ ου και το όνομα “Εγχειρίδιον”, που σημαίνει κάτι μικρό που κρατιέται μέσα στο χέρι. Η πρώτη θεμελειώδης λοιπόν αρχή είναι ότι κάποια πράγματα στη ζωή βρίσκονται στον έλεγχό μας, ενώ κάποια άλλα όχι, και πως μεγάλο μέρος της δυστυχίας μας οφείλεται στο ότι προσπαθούμε να ελέγξουμε πράγματα τα οποία στην πραγματικότητα δεν μπορούμε. Και τι μπορούμε να ελέγξουμε, θα πεις. Ο Επίκτητος ισχυρίζεται, πολύ λίγα. Δεν ελέγχουμε το τι μας συμβαίνει, δεν ελέγχουμε το τι λένε ή κάνουν οι άλλοι άνθρωποι γύρω μας, καλά καλά δεν ελέγχουμε το ίδιο μας το σώμα, το οποίο φθείρεται και γίνεται αδύναμο και τελικά πεθαίνουμε χωρίς να έχει καμία σημασία η προτίμησή μας. Το μόνο πράγμα που πραγματικά ελέγχουμε είναι ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε για τα πράγματα, οι εκτιμήσεις που κάνουμε για τα γεγονότα. Αυτό μας φέρνει και στη δεύτερη ιδέα. Λέει ο Επίκτητος: δεν είναι τα γεγονότα καθ’ εαυτά που μας ταράζουν, αλλά ο τρόπος που σκεφτόμαστε για αυτά. Πράγματα συμβαίνουν. Μετά κάνουμε εκτιμήσεις για αυτά. Αν εκτιμήσουμε ότι συνέβη κάτι πολύ κακό, τότε μάλλον θα αισθανθούμε αναστάτωση, λύπη, θυμό, ανάλογα με το τι είναι αυτό που σκεφτήκαμε. Αν εκτιμήσουμε ότι κάτι κακό πρόκειται να συμβεί, τότε θα αισθανθούμε φόβο ή ανησυχία. Όλα αυτά τα συναισθήματα είναι τα προϊόντα των εκτιμήσεων που κάναμε. Τα γεγονότα καθ’ εαυτά έχουν ουδέτερη σημασία, διότι κάτι που εμάς μας φαίνεται τρομερό, για κάποιον άλλον μπορεί να είναι αδιάφορο, ή ακόμα και ευπρόσδεκτο από κάποιον άλλο. Είναι οι εκτιμήσεις μας που δίνουν θετική ή αρνητική αξία στα πράγματα και αυτές οι εκτιμήσεις είναι που προκαλούν τις συναισθηματικές αντιδράσεις. Τα καλά νέα που μας φέρνουν οι στωϊκοί είναι πως αυτές οι αξιακές εκτιμήσεις είναι το μοναδικό πράγμα πάνω στο οποίο έχουμε τον απόλυτο έλεγχο. Πράγματα συμβαίνουν, κανένα από αυτά δεν έχει εγγενώς θετική ή αρνητική αξία, και είναι στο χέρι μας να αποφασίσουμε πώς θα τα αξιολογήσουμε. Το παράδοξο δηλαδή του Επίκτητου είναι η ιδέα ότι, αν και δεν έχουμε έλεγχο πάνω σε σχεδόν κανένα απολύτως πράγμα, εντούτοις έχουμε τον εν δυνάμει απόλυτο έλεγχο της ευτυχίας μας. Εκπαιδεύστε το μυαλό σας Εκ πρώτης όψεως, αυτή η άποψη μοιάζει να υποτιμά κάπως τις πραγματικές προκλήσεις της καθημερινής ζωής. Πώς γίνεται δηλαδή, αλλάζοντας τον τρόπο που σκέφτεται κάποιος να μπορέσει να φέρει τον επιούσιο στο καθημερινό του τραπέζι; Οι στωϊκοί δεν έκαναν πίσω σε αυτό το ερώτημα. Αναγνωρίζουν πλήρως ότι η ζωή μπορεί να είναι δύσκολη κάποιες φορές. Ο Σενέκας, για παράδειγμα, αυτό το πράγμα το ήξερε πολύ καλά: υπέφερε την εξορία, στερήσεις και τελικά υποχρεώθηκε να αυτοκτονήσει μπροστά στον Νέρωνα. Επίσης, ήξερε ότι ήταν εύκολο να λέει κανείς “δε θα αφήσω αυτά τα εξωτερικά πράγματα να με ταράξουν”, ήταν όμως άλλο πράγμα να το ακολουθήσει κιόλας χωρίς να ταραχτεί. Έτσι, οι στωϊκοί ανέπτυξαν μια ολόκληρη σειρά από πρακτικές ασκήσεις σχεδιασμένες να βοηθήσουν τον άνθρωπο να εντάξει τις στωϊκές ιδέες στην καθημερινότητά του. Ο Σενέκας σύστηνε να κάνει κανείς έναν απολογισμό στο τέλος της ημέρας του, σημειώνοντας πότε έχασε την ψυχραιμία του για κάτι ασήμαντο ή πότε συμπεριφέρθηκε με θυμό απέναντι σε κάποιον που δεν το άξιζε, και ούτω καθεξής. Σημειώνοντας τα λάθη του, ήλπιζε ότι θα τα πάει καλύτερα την επόμενη ημέρα. Ο Μάρκος Αυρίλιος είχε άλλη στρατηγική. Θύμιζε στον εαυτό του κάθε πρωί ότι το πιθανότερο ήταν πως θα αντιμετώπιζε πολλούς θυμωμένους, αγχωμένους, ανυπόμονους, αχάριστους ανθρώπους κατά τη διάρκεια της ημέρας του. Έχοντας αυτό στο μυαλό του από πριν, ήλπιζε ότι θα έχει λιγότερες πιθανότητες να αντιδράσει ομοίως. Είχε όμως και στο μυαλό του ότι κανένας από αυτούς τους ανθρώπους δεν συμπεριφέρονταν εκ προθέσεως με αυτόν τον τρόπο. Ήταν όλοι θύματα των λανθασμένων εκτιμήσεών τους. Αποδεχτείτε αυτό που συμβαίνει Μια ακόμα στρατηγική των στωϊκών είναι να υπενθυμίζουμε στους εαυτούς μας τη σχετική ασημαντότητά μας. Ο κόσμος δεν περιστρέφεται γύρω μας. Ο Αυρίλιος συχνά αναλογιζόταν κατά τη διάρκεια του διαλογισμού του την απεραντοσύνη του σύμπαντος και το αχανές του χρόνου που εκτείνεται πίσω στο παρελθόν και προς το μέλλον, ώστε να μπορέσει να φέρει τη δική του σύντομη ζωή εντός πλαισίου. Οι ζωές μας δεν είναι παρά στιγμές, όταν τις τοποθετήσουμε σε μια τέτοια κοσμική θεώρηση. Δεδομένου αυτού, πώς είναι δυνατόν να περιμένουμε από το σύμπαν να μας σερβίρει με το οτιδήποτε είναι που μπορεί να τύχει να θέλουμε; Αντίθετα, θα ήταν παράλογο να έχουμε την απαίτηση να συμμορφωθεί με τις επιθυμίες μας. Όπως είπε και ο Επίκτητος, αν περιμένεις να σου φέρει το σύμπαν αυτό που, θα απογοητευτείς, αν όμως αποδεχτείς ο,τι σου στείλει το σύμπαν, τότε η ζωή σου συνολικά θα είναι πιο ομαλή. Φυσικά, αυτό λέγεται ευκολότερα από όσο γίνεται, όμως όλο και περισσότεροι άνθρωποι κρατούν αυτή τη στωϊκή συμβουλή και προσπαθούν να την ενσωματώσουν στις ζωές τους. Χωρίς να είναι εύκολο να μπει κανείς στα πλαίσια αυτής της ανάρτησης σε θεωρητικές λεπτομέρειες και συγκεκριμένες πρακτικές, χρειάζεται να σημειώσουμε ότι η σύγχρονη θεραπευτική μέθοδος που ενσωματώνει μεγάλο μέρος της στωϊκής φιλοσοφίας, τόσο στη θεωρία όσο και στις τεχνικές της, είναι η γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεία. Η βασική μάλιστα αρχή στην οποία στηρίζεται όλη η φιλοσοφία της είναι η θεμελιώδης ιδέα του Επίκτητου - του πρώτου, όπως λέμε, γνωσιακού συμπεριφορικού θεραπευτή - ότι δεν είναι τα γεγονότα καθ’ εαυτά που μας ταράζουν, αλλά ο τρόπος που σκεφτόμαστε για αυτά (“Ταράττει τοὺς ἀνθρώπους οὐ τὰ πράγματα, ἀλλὰ τὰ περὶ τῶν πραγμάτων δόγματα”). Πρόκειται για μια φιλοσοφία και μια θεραπεία που, κατά την προσωπική μου άποψη, έχει πάνω στον άνθρωπο την επίδραση που ασκεί και η αποκάλυψη μιας δυσάρεστης αλήθειας: στην αρχή θα σε νευριάσει, όμως τελικά θα σε απελευθερώσει. Και σε κάθε περίπτωση, αν ήταν μια φιλοσοφία καλή για έναν Ρωμαίο αυτοκράτορα, πιθανότατα θα είναι εντάξει και για εμάς. Δοκιμάστε το και αν το πετύχετε... γράψτε μου. Πηγή: World Economic Forum
0 Comments
Your comment will be posted after it is approved.
Leave a Reply. |
ελενα σπανουΨυχολόγος, Νευροεπιστήμων, Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεύτρια Archives
September 2021
Categories |